Sokolski domovi u Beogradu

Ideja Sokolskog društva ponikla je u Pragu. Glavni cilj bilo je širenje panslovenizma kao brana germanizaciji kroz gimnastičke veštine.

Kao ideje vrlo brzo je zaživela i u nas. Zajedničko u radu svih sokolskih društava bilo je da su sokoli vaspitavani u duhu principa izvornog sokolstva utemeljenih na ideologiji slovenstva, slobodarskim idejama i načelima građanskog društva koje je iznedrila francuska demokratska revolucija („Sloboda, jednakost bratstvo“), kao i filozofiji starih Helena („U zdravom telu zdrav duh“). Težilo se omasovljavanju pokreta, članovi su okupljani bez obzira na veru, stalež i narodnost, propagirane su ideje demokratičnosti i altruizma. Sokoli su među prvim organizacijama koje su otvoreno podsticale jednakost žena i muškaraca, kao i versku toleranciju. Žene su smatrane ravnopravnim članovima, a Sokoli su se međusobno nazivali braćom i sestrama. Sokolstvo je prevashodno propagiralo amaterski sport, gde vrhunski rezultati nisu bili krajnji cilj. Centralna manifestacija sokolstva bio je slet. Ptica sokol izabrana je zato što u slovenskim narodnim pesmama personifikuje junaštvo i plemenitost

Prva zgrada Sokolskog društva Beograd - Matica započeta je još 1921. godine, po projektu arhitekte Momira Korunovića, člana Sokola, da bi završni radovi bili okončani 1935. godine. Razlozi za prologiranje izgradnje bili su brojni: promena lokacije (trebalo da bude izgrađena u Krunskoj ulici), promena projekta, nedostatak novca, nestabilne političke prilike. Na kraju je "finansijsku inekciju" dao kralj Aleksandar I, priloživši sto hiljada tadašnjih dinara. Zgrada sokolane, danas je poznata kao "Stari DIF". Osvećena je 1. marta 1936. godine i predata na upotrebu.

Sokolsko društvo Beograd I  dobilo je  fiskulturnu salu još 1926. godine u okviru stare zgrade Druge beogradske (muške) gimnazije u Makedonskoj ulici, na mestu današnje zgrade Politike. Projekat vežbaonice je i ovaj put pripao Korunoviću, koji je prilikom ukrašavanja sale koristio brojne sokolske motive. Ovaj objekat stradao je u bombardovanju 6. aprila 1941. godine. Sokolsko društvo Beograd II, formirano za potrebe građana iz okoline Saborne crkve, svoju aktivnost obavljalo u sali osnovne škole "Kralj Petar I".

Sokolsko društvo Beograd III ispočetka je vežbalo u okviru Osnovne škole "Car Dušan". Izgradnja prve namenski izgrađene sokolane počela već 1931. godine na Crvenom krstu. Zgrada je građena u izuzetno modernom, netipičnom stilu za ondašnji Beograd. Projekat su potpisali arhitekte Branislav Kojić i Ivan Stojković. Sokolana je imala dve sale za vežbanje, potpuno opremljen deo sa tuševima i svalačionicama, a za izvođenje priredbi u vežbaonici bila je napravljena sa zasebnim ulazom. 

Osvećenju ovog sokolskog doma prisustvovali su prestavnici svih veroispovesti zastupljenih u Beogradu, sem rimokatoličkog paroha. Sa gašenjem Sokolskog saveza posle II svetskog rata, ovo zdanje preuzima Sportsko društvo "Radnički". Pre rušenja tu se nalazilo 6 objekata. Pored sportske namene, u sklopu kompleksa se nalaze dva ugostiteljska objekta i autoservis sa autoperionicom, kao i zgrada Nacionalne službe zapošljavanja, objekat Arhiva. Svi postojeći objekti srušeni su, a njihova ukupna površina iznosila je  4.442 m2. Beše to tema serije Žigosani u reketu, u kojoj su tajkuni bacili oko na ovu zanosnu lokaciju u prestižnom delu Vračara i već kalkulisali sa brojem izgrađenih kvadrata. 

Kako se navodi u projektu koji je izradio CEP-Centar za planiranje urbanog razvoja, osim sportskih sadržaja kao obaveznih, u okviru kompleksa moguća je realizacija i komercijalnih delatnosti (poslovanje, trgovina i ugostiteljstvo) i javnih službi (muzej sporta, galerija, ambulanta) koji moraju biti usklađeni sa sportskom namenom kompleksa. Predviđena površina novog kompleksa je 18.753,75 m2. Objekat je osmišljen kao savremeni sportski objekat sa multifunkcionanom dvoranom kapaciteta 1.025 gledalaca, sportskim terenima i vežbaonicama, kao i kancelarijama za uprave klubova, garažom i ostalim pratećim sadržajima. Kraj radova je predviđen za 3. april 2025.

Nije nikako uzeto u obzir da bi se istorijsko zdanje Sokolskog doma moglo nekako inkorporirati u planirani moderni centar. Kratko pamćenje... Posle nekoliko rekonstrukcija zgrada je srušena i sada se očekuje izgradnja novog zdanja u ulici Vojvode Šupljikca 31.

Sokolsko društvo Beograd IV sa Banovog brda osnovano je 1929. godine. U prvo vreme svoje sedište imalo je u kafani. Donacijom placa na Čukaričkoj padini, današnjoj Lješkoj ulici 9, 1932. godine započeta je gradnja sokolane. Projektant je i ovaj put bio Korunović, koji u svojoj karijeri izradio projekte za preko stotinu sokolskih domova, od kojih je većina i realizovana. Zbog skromnijeg budžeta, Korunović je projektovao manju zgradu, svedenih linija, čiju su fasadu ukrašavala samo četiri velika polukružna prozora u prizemlju koja su osvetljavala vežbaonicu. Dogradnjom iz 1938. godine, fasada je sa zapadne strane dobila i reljef sa sokolom raširenih krila koji u kandžama drži sokolske simbole - venac i teg. Posle rata ova zgrada je neko vreme bila sedište KUD "Stevan Brakus", da bi se danas u njoj nalazilo Društvo za fizičko vaspitanje i rekreaciju Partizan-Čukarica.

Sokolsko društvo Beograd V, osnovano 1930. godine na teritoriji Senjaka, Dedinja i ne tako atraktivne Jatagan male, bilo je smešteno u prostorijama Doma kulture na Senjaku. Revolucionar, Božidar Adžija, bio je član ovog društva.

Sokolsko društvo Beograd VI  nalazilo se takođe na Vračaru. Godine 1933. godine osveštane su prostorije u okviru sadašnje osnovne škole "Kralj Petar II Karađorđević" u Marulićevoj ulici.

Sokolsko društvo Beograd VII nalazilo se u okviru Šegrtskog doma Vladimira Matijevića, na  adresi Lazarevićeva 6.