Palata Srbija

 

ZANIMLJIVOSTI:

·         11,3 milijarde dinara uloženo u izgradnju

·         septembra 1961. ovde je održana prva konferencija Pokreta nesvrstanih zemalja

·         5 spratova ima Palata i ukupno 65.000 kvadrata

·         40.000 kvadrata čine hodnici i sale

·         744 kancelarije se nalazi unutar zdanja

·         13 sala za konferencije

·         6 salona nazvanih po bivšim republikama SFRJ

·         3 dvorane ima u Palati

Nekadašnja zgrada savezne vlade (Palata Federacije)  nalazi se na Novom Beogradu, između Bulevara Mihajla Pupina i Bulevara Nikole Tesle. Izgrađena je 1959. za potrebe tadašnje Savezne vlade, odnosno Saveznog izvršnog veća. Svečano je otvorena 1961. povodom održavanja Prve konferencije šefova država i vlada Pokreta nesvrstanih. Iako gradjena u ideoloskom drustvu nigde u njoj necete pronaci ni trag petokraki.

Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) sproveo je istraživanje geotermalnih resursa na lokaciji Palata Srbija i preliminarni rezultati su potvrdili da postoji potencijal za primenu geotermalne energije, koji može da zadovolji značajan deo energetskih potreba ove zgrade. Korišćenjem geotermalnih resursa za proizvodnju energije za potrebe zgrade Palata Srbija smanjila bi se potrošnja fosilnih goriva, a time i emisije CO2. Takođe, poboljšali bi se uslovi za rad zaposlenih i omogućile uštede u troškovima za energiju.

Ideja o podizanju palate, kao jednog od najvažnijih državnih objekata u godinama neposredno posle Drugog svetskog rata, vremenski se poklapa sa počekom izgradnje novog grada na levoj obali Save, koji je trebalo da preuzme ulogu prestonice nove socijalističke države. Prema uslovima konkursa koji je raspisan 1947. Palata je shvaćena ne samo kao arhitektonski, već i kao urbanistički reper čitavog budućeg Novog Beograda.

U periodu od 1992. do 2003. bila je sedište Savezne vlade Savezne Republike Jugoslavije, a od 2003. do 2006. sedište Saveta ministara Državne zajednice Srbije i Crne Gore. Istovremeno, u ovoj zgradi je svoju kancelariju imao predsednik SFRJ Josip Broz Tito. Posle raspada SCG, maja 2006, zgrada je prešla u nadležnost Vlade Republike Srbije. 

Izgradnja Palate započela je juna 1947. godine, prema projektu izrađenom na osnovu prvonagrađenog konkursnog rešenja tima zagrebačkih arhitekata, koji su činili Vladimir Potočnjak, Anton Ulrih, Zlatko Najman i Dragica Perak. Temelji su rađeni po zapadnoj lincenci tehnikom dzbokog fundiranja. Glavni kriterijum za izbor ovog projekta na konkursu žiri je istakao njegovu funkcionalnost i monumentalni karakter. Njime je bilo predviđeno podizanje monumentalne slobodnostojeće palate sa osnovom u obliku slova N. U stilskom pogledu predstavlja sintezu dva principa – modernističkog, bliskog korbizijanskom shvatanju arhitekture i monumentalnog, koji se oslanja na primere sovjetskog graditeljstva socijalističkog realizma.

Izgradnja je prekinuta 1949. godine do kada je izvedena samo skeletna konstrukcija bočnih krila i delimično konstrukcija središnjeg dela objekta. Višegodišnji prekid radova nastao je kao posledica društveno-političkih promena krajem pete decenije prošlog veka, što je uticalo na konačan izgled građevine tokom nastavka radova. Palata je prvobitno zamišljena kao deo ansambla javnih građevina, ali je takav program redukovan donošenjem Generalnog urbanističkog plana Beograda 1950, prema kojem je uz hotel „Jugoslavija”, ostala usamljena na potezu uz desnu obalu Dunava.

Sa odlukom o nastavku radova, dorada projekta poverena je beogradskom arhitekti Mihailu Jankovićui projektnom birou „Stadion”, pod čijim nadzorom je objekat i realizovan u periodu od 1955. do 1961. godine. Zgradu su, na nasutom i peskovitom tlu, gradile omladinske radne brigade iz čitave Jugoslavije. Na konkursu je pobedio četvoročlani tim zagrebačkih arhitekata na čelu sa Vladimirom Potočnjakom (Anton Ulrih, Zlatko Nojman, Dragica Perak). Po Potočnjakovoj smrti 1952. gradnja je obustavljena, da bi je 1956. nastavio arhitekta Mihailo Janković, značajno izmenivši prvobitan plan dodavanjem novih elemenata.

Projekat arhitekte Jankovića i njegovog tima uneo je značajne izmene kako u unutrašnjoj organizaciji, tako i u spoljašnjem oblikovanju građevine. Iz prvobitnog projekta zadržao je urbanističku dispoziciju, osnovne mere i međusobne odnose pojedinih traktova, dok su glavne izmene nastale u unutrašnjoj organizaciji prostora. Prema izmenjenom projektu izveden je centralni deo sa svečanom salom, svi aneksi oko zgrade, enterijer i obrada fasada. Premeštanjem pozicije svečanog ulaza na južnu stranu, čitav objekat je, umesto prema reci, dobio naglašenu orijentaciju prema budućem naselju. Novim programom uređenja unutrašnjosti palate predviđeno je, pored reprezentativne sale smeštene na prvom spratu novoprojektovanog aneksa, još niz pomoćnih salona, sala za održavanje sednica, dvadeset i osam kabineta za članove Saveznog izvršnog veća, oko šezdeset kancelarijskih prostorija za administraciju kao i prateći program garažiranja automobila. Reprezentativnom spoljašnjem izgledu odgovara moderno i luksuzno uređenje enterijera, realizovano takođe prema projektu arhitekte Mihaila Jankovića, što ovaj objekat svrstava među pionirske primere „total dizajna“ u domaćem graditeljstvu.

Projektovana je u obliku slova "Н" i obuhvata površinu, u osnovi, 5.500 m². Ispred srednjeg krila, nalazi se niži deo pokriven staklenom kupolom u kome je svečana dvorana koja može da primi 2.000 zvanica. Ukupna površina objekta je 65.000 m2.

Građena je po sistemu armirano-betonske skeletne konstrukcije, sa ispunom od pune opeke. fasada objekta je obložena belim bračkim mermerom, dok su otvori napravljeni od belog metala. Počev od 1961. godine, kada je održana Prva konferencija Nesvrstanih zemalja, Palata federacije primila je mnoge strane državnike i delegacije.

Prostor oko palate čine dve parkovske celine ukupne površine od 22 hektara, komponovane u slobodnom stilu sa mnoštvom cveća, žbunova i krošnji različitih vrsti biljaka poreklom sa svih kontinenata. Sklad objekta sa prirodnim okruženjem postignut je stepenastim postavljanjem vegetacije oko njega. Centralnu osu spoljašnjeg prostora čini plato sa fontanom u središtu. Simensova fontana, konstruisana je kao muzička, sa bezbroj načina rada mlaznica i osvetljenja.

Jedinstven program enterijera, sa mnogobrojnim delima likovne i primenjene umetnosti, koja čine integralni deo zdanja, daje Palati karakter svojevrsne galerije jugoslovenske umetnosti XX veka. Program unutrašnjeg uređenja posebno je predvideo umetničku obradu zidova tehnikom mozaika, grafita i fresko slikarstva, kao i postavljanjem slobodnostojeće skulpture i reljefa, o čemu je posebnu brigu vodila specijalna umetnička komisija. Uređenje salona posvećenih svakoj od šest saveznih republika bivše SFRJ, smeštenih u centralnom delu palate, zasnovano je na isticanju tradicionalnih motiva, karakterističnih za svaku federativnu jedinicu države.

Posebnu vrednost čine dela jugoslovenske likovne i primenjene umetnosti koja predstavljaju integralni deo unutrašnjeg uređenja Palate. Među njima se svojim umetničkim i kulturno-istorijskim značajem posebno ističu radovi sledećih autora: Petar Lubarda, Antun Augustinčić, Frano Kršinić, Matija Vuković, Ante Gržetić, Sava Sandić, Vincent Beneš, Boža Ilić, Đorđe Andrejević Kun, Predrag-Peđa Milosavljević, Stojan Aralica, Bora Baruh, Lazar Ličenoski, Branislav Nemet, Vera Čohadžić, France Slana, Milivoj Uzelac, Ferdo Majer, Lazar Vujaklija, Mladen Srbinović, Matija Rodiči, Branko Subotić-Sube, Jože Ciuha, Lazar Vozarević, Janez Bernik, Vojo Dimitrijević, Drago Tihec, Milan Konjović, Ivan Radović, Marinko Benzon, Boško Petrović, Ratimir Stojadinović, Dragi Trajanovski, Jovan Bijelić, Zora Petrović, Olivera Kangrga, Vojin Bakić, Ignjat Job, Boško Petrović, Olivera Galović, Milica Zorić, Lazar Vozarević, Oton Gliha, Jagoda Bujić, Vida Jocić, Milo Milunović, Sreten Stojanović, Risto Stijović, Mira Sandić, Nebojša Mitrić, Andrej Jemec, Drago Tršar, Branko Filipović-Filo, Drago Ordev, Slavko Atanasovski Krstanče, Bogosav Živković, Tone Kralj, Ferdo Majer, Ratomir Gligorijević, Jovan Rakidžić, Stevan Dukić, Marin Pregelj, Drinka Radovanović.Ovim delima divili su se kraljica Elizabeta, Ričard Nikson. Hruščov, ali i opskurni likovi poput Karle Ponte i NATO generala. 

Svi podovi u reprezentativnom (centralnom) delu objekta izvedeni su od mermera, kabineti su prekriveni parketom, dok su u hodnicima primenjeni mermer, mozaik i keramičke pločice. Sva stepeništa obložena su granitom, vrata su rađena od politirane orahovine ili hrastovine i sa okovom od belog metala ili bronze.

Na samom ulazu u Palatu stoje dva kineska ćupa primljena kao poklon. Kabinet predsednika predstavlja radnu prostoriju koja je bila namenjena za obavljanje dnevnih državnih obaveza. Ona predstavlja  jednostavan i elegantan prostor. Prema svedočenjima njegovih savremenika, Josip Broz Tito je voleo da boravi u svom kabinetu dok je u svečanim salama dočekivao goste i diplomate.

SRPSKI SALON ukrašen je jedinstvenim tepisima inspirisanim slikama Lazara Vujaklije. Stubovi u sobi presvučeni su bronzom i imaju urezane određene motive iz srpske istorije iz četrdesetih godina XIX veka. Tu je i slika Dubrovnika Predraga Peđe Milosavljevića. Ovaj salon, pored velike sale Jugoslavije, najveća je prostorna celina, u kojoj su se u Titovo vreme održavale velike svečane prilike. Tepisi su ručno rađeni i sadrže 40 000 čvorova po m2 . Prikazuju tradicionalne srpske motive i sadrže: domaće životinje, gradove i predele Srbije.

MAKEDONSKI (CRVENI) SALON ima najtradicionalnije uređenje i dizajniran je u skladu sa konceptom makedonskog arhitekte Dragana Bošnaskog. Salon sadrži dve drvene reljefne rozete izrađene u školi rezbarenja autora Slave Atanovskog Krstanče.

Dekoraciju CRNOGORSKOG SALONA dizajnirao je arhitekta Vojislav Đokić, a inspirisan je periodom crnogorske istorije prve polovine 19. U tom duhu je izrađen i nameštaj, a ručno rađeni tepih prikazuje figure tradicionalno obučenih Crnogoraca. Na centralnom zidu dominira mozaik "Pobuna kotorskih mornara i potapanje broda Zagreb" delo Branka Filipovića Fila, koji je pozant i pod nazivom "Lovćen". Reljefna vrata koja na kojima je predstavljeno osam motiva iz crnogorske istorije delo su vajara Nebojše Mitrića.

SLOVENAČKI (PLAVI) SALON -Nacrt uređenja salona dizajnirao je slovenački arhitekta Mihajlo Šoltez. Komadi nameštaja izrađivani su od punog hrastovog drveta. Osvetljenje salona inspirisano je stalaktitima Postojinske pećine, simbola slovenačke republike.

HRVATSKI SALON-Interijer je dizajnirao hrvatski arhitekta Vjenceslav Rihter. Obilje prirodnog osvetljenja dospeva u salon kroz 2 velike staklene površine. Luster se proteže dužinom salona i važan je element uređenja. Fresku na zidu koja prolazi duž čitavog zida kreirao je umetnik Oton Gliha. U salonu se nalazi i tapiserija Jagode Buić.

SALON BOSNE I HERCEGOVINE-Koncept salona dizajnirao je bosanski arhitekta Zlatko Ugljen. U uređenju salona korišćeni su materijali isključivo karakteristični za Bosnu. U srednjem, isturenom zidu veličanstvena tapiserija zvana „Šuma“ koja je bila izvezena u sarajevskoj „Ćilimari“. Luster na plafonu salona realizovao je slikar i vajar Zoran Petrović, ali ga je početkom 90-ih zamenilo jednostavno neonsko osvetljenje. Sa promenama vlasti, unutrašnjost salona je mnogo puta menjana, tako da trenutna postavka nije originalna.

SALA JUGOSLAVIJA - je najveća i najreprezentativnija prostorija palate, koju je dizajnirao Mihailo Mika Janković. Na zidovima sadrži 3 zidne kompozicije: „Let u svemir“ - Petar Lubarda, „Ceremonijal-putevi nove Jugoslavije“ - Lazar Vujaklija i „Stvaranje nove Jugoslavije“ - Mladen Srbinović. Na plafonu ove prostorije nalazi se kristalni luster sa oko 2600 sijalica, a nalazi se ispod staklene kupole koja takođe donosi puno prirodnog svetla. Sa težinom od preko 9 tona i prečnikom od 18 m, bio je najveći luster na svetu u to vreme.

Foajei se dele na zapadni i istočni. Zapadni foaje ispred Makedonskog i Slovenačkog salona unosi osećanje klasičnog reda. Svi lusteri izgrađeni su od kristalnih elemenata izrađenih u bečkoj firmi „Bakalovič“ i jedini su predmet koji nije proizveden na teritoriji bivše Jugoslavije. Tu se nalazi i tapiserija Milana Konjovića. Istočni foaje smešten je ispred Hrvatskog salona i salona Bosne i Hercegovine. Na zidu se nalaze 4 tapiserije u dimenzijama 3 x 2,3m a na suprotnom zidu se nalaze 4 dela slikara i grafičara Đorđa Andrejevića.

Beogradski fantom

Kao i svaka ozbiljna metropola, Beograd je imao svog superheroja-Fantoma -Vladimira Vasiljevića, rođ. 1950, osuđivanog u više navrata zbog otuđenja motornih vozila.

Kada je maznuo belog „poršea “ nemačkih registracionih tablica, u vremenskom periodu od 1. do 11. septembra 1979. godine izvodio je sulude egzibicije po beogradskim ulicama, uveseljavao okupljeni narod i raspamećujući pripadnike policije. Na kraju su mu organi reda postavili barikadu sačinjenu od autobusa GSP-a na Slaviji, uhvatili ga i osudili na dve i po godine. Čim ju je odslužio, ukradenom „ladom“ (spao sa galopera na kljusinu) izazvao je težak saobraćajni udes u kome je i sam stradao.