Hram Svetog Save u Beogradu

 

Izgradnja hrama tekla je veoma sporo. Podignut je na mestu za koje se smatra da je Sinan paša 1595. godine spalio mošti Svetog Save, osnivača Srpske pravoslavne crkve. Izgradnja crkve je finansirana dobrovoljnim prilozima i ubiranjem novca putem doplatnih poštanskih maraka. Nedaleko od hrama je parohijski dom, a tu će se nalazi i zgrada patrijaršije. Ovaj spomen-hram predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći jedno od njegovih glavnih simbola.

Godine 1895, tri stotine godina nakon spaljivanja moštiju svetog Save, u Beogradu je osnovano Društvo za podizanje hrama svetog Save na Vračaru, čiji je cilj bio da se na mestu spaljivanja moštiju podigne hram. Omanja crkva koja je podignuta na mestu budućeg hrama je kasnije pomerena da bi izgradnja hrama mogla da otpočne. 1905. godine se raspisuje javni konkurs za izradu projekta; svih pet prispelih radova je odbačeno kao nedovoljno dobro.

 Izbijanje Prvog balkanskog rata 1912. godine, kao i Drugi balkanski i Prvi svetski rat koji su sledili, zaustavili su sve aktivnosti na izgradnji hrama. Nakon rata, 1919. godine, Društvo je ponovo ustanovljeno. Nov konkurs je raspisan 1926; ovog puta su stigla 22 projekta. Premda prva i treća nagrada nisu dodeljene, arhitektonsko rešenje arhitekte Bogdana Nestorovića, koje je osvojilo drugu nagradu, proglašeno je za najuspešnije. Odbor za izgradnju hrama je 1930. poverio izradu projekta arhitekti Nestoroviću, kao i arhitekti Aleksandru Deroku, uz saradnju inženjera Vojislava Zađine.

 Četrdeset godina nakon početne zamisli, i 340 godina nakon spaljivanja moštiju svetog Save, izgradnja hrama je konačno započela 15. septembra 1935. godine, kada je patrijarh Varnava izvršio osvećenje temelja. Kada su radovi poodmakli, patrijarh Gavrilo je 10. maja 1939. godine svečano osvetio temelje, i u oltaru, uz kamen temeljac, položio povelju. Dalja izgradnja bila je prekinuta napadom Nemačke na Jugoslaviju, 6. aprila 1941. Od početka građevinskih radova do nemačke okupacije, izgrađeni su temelji hrama i podignuti su zidovi visine 7 i 11 metara.

Nemačka okupaciona vojska je koristila prostor unutar nedovršenog hrama kao parkiralište, a 1944. su ga za istu svrhu koristili partizani i Crvena armija. Kasnije su razna preduzeća koristila prostor kao magacin. Društvo za izgradnju hrama je prestalo da postoji.

Jedan od autora Hrama, arh. prof. Aleksandar Deroko, želeo je po svaku cenu da se započeta zgrada dovrši, makar imala drugačiji oblik, gabarite i namenu. Predlagao je da tu bude zgrada Muzeja srednjeg veka, televizije, sportski centar, bilo šta što bi odgovaralo postojećim gabaritima i što bi urbanistički moglo da se uklopi uz postojeću zgradu biblioteke.

 

Patrijarh German dolazi na čelo Srpske pravoslavne crkve 1958. godine i obnavlja ideju o podizanju hrama. Nakon 88 ponovljenih molbi - i isto toliko odbijanja - dozvola za nastavak gradnje je dobijena u leto 1984. i od republičke i od gradske vlasti. Profesor Branko Pešić, koji je imenovan za novog arhitektu hrama, prepravio je prvobitni projekat da bi se bolje iskoristili novi materijali i građevinske tehnike.

 

Patrijarh German je 30. aprila 1985. godine, u prisustvu svih srpskih arhijereja, ponovo osvetio hram, položivši povelju o nastavku radova u novim istorijskim prilikama. 12. maja 1985. patrijarh, 20 episkopa i brojno sveštenstvo su služili svečanu Liturgiju, kojoj je u unutrašnjosti zidina hrama prisustvovalo oko 12.000 vernika, dok je u porti bilo još oko 80.000 ljudi. Izgradnja je ponovo otpočela 12. avgusta 1985. Zidovi su podignuti do pune visine od 40 m. Akt o odobrenju nastavka gradnje potpisao je tadašnji predsednik predsedništva Srbije Dušan Čkrebić, koji je u znak zahvalnosti od Srpske pravoslavne crkve dobio orden Svetog Save, 2007. godine.

 

Najveće postignuće je bilo podizanje centralne kupole teške 4.000 tona. Ona je bila napravljena na zemlji, a zatim je, zajedno sa pokrivačem od bakarnog lima i velikim pozlaćenim krstom visokim 12 metara i teškim 4 tone, podignuta i postavljena na zidove. Podizanje, koje je trajalo 40 dana, završeno je 26. juna 1989. godine. Kupole su ukrašene sa osamnaest pozlaćenih krstova u tri veličine, dok se u zvonicima nalazi 49 zvona iz austrijske zvonolivnice Grassmayr.

Hram je sagrađen u neovizantijskom stilu u obliku grčkog krsta nad kojim se izdiže velika kupola. Građevina ima belu mermernu oplatu,a krasi je još 13 manjih kupola. Dužina hram u pravcu istok-zapad iznosi 91m а pravcu sever-jug 81m. Visina hrama sa krstom iznosi 79m.

Portali se nalaze na južnoj, severnoj i zapadnoj strani. Glavni ulaz je sa zapadne strane, iznad kojeg se nalazi luneta u kojoj je mozaička slika Hrista. Gradnja eksterijera je završena 2004. godine. Postavljena su zvona i prozori, a fasada je takođe završena. Hram je obložen belim mermerom i granitom, u čemu je sudelovao i slovenački Marmor Hotavlje.

Hram zauzima površinu od 3.500 kvadratnih metara u prizemlju, uz dodatnih 1.500 m² na tri galerije na prvom nivou. Postoji još i galerija od 120 m² na drugom nivou, na kome se nalazi i spoljašnji vidikovac koji se prostire oko cele kupole.

 

Crkva može da primi 10.000 vernika, a na zapadnu horsku galeriju može da stane 800 horista. Ispod poda hrama je izgrađena riznica i kripta svetog Save, kao i grobna crkva svetog kneza Lazara, ukupne površine oko 1.800 m².

 

 

 

Mozaik

85 godina nakon polaganja kamena temeljca u Hramu Svetog Save završen je velelepni mozaik težak više od 320 tona, koji sadrži više od 50 miliona komadića. Na njemu je radilo 300 umetnika mozaičara, a ukupno 600 ljudi, uključujući sve koji su na njemu radili, a kompletan mozaik je završen za manje od četiri godine.

Tu je i impozantni luster, za koji se veruje da je najveći na svetu. Težak je oko šest tona i 800 kilograma. Dužina lanaca lustera  je oko 1/2 kilometra, dok je prečnika 21 metar.

"Radoznali vernici u ulaznom holu Sabornog hrama Svetog Save dolaze da bace pogled na blistavu raskoš mozaika od 15.000 kvadratnih metara, pre proslave završetka božjeg doma u četvrtak: zlato i 50 miliona staklenih komadića mozaika daruju kupoli visokoj 77 metara zanosno zlatni sjaj“ piše Tomas Rozer, autor članka u Štutgarter cajtungu.

A da vidimo koliko je to koštalo. Srbija je uložila 43 miliona evra, a Rusija preko deset.

 

Kripta

 

Ispod glavnog prostora naosa nalazi i se kripta veličine 1800 м², čija je tavanica visoka 7 metara. U kripti se nalazi crkva Sv. Lazara. Oslikana je freskama koje prikazuje scene iz života kneza Lazara u neovizantijskom stilu i po pravoslavnom ikonografskom programu.

Namena kripte je višestuka, služi i kao izložbeni prostor i za održavanje različitih kulturnih sadražaja. Poseban deo kripte iza oltara namenjen je sahranjivanju srpskih patrijarha.