Beli medved u Zemunu

Kafana „Beli medved” u Zemunu preciznije Ćukovcu, danas oronula, zaboravljena i zaputešna nekad je bila ugostiteljski objekat. Jedna od najstarijih sačuvana zemunskih kuća balkanske arhitekture iz osmanlijskog perioda i najstariji objekat u Beogradu. Pretpostavlja se da je stara skoro 4 veka, mada je tačna godina gradnje nepoznata. Prvi put se u pismenim dokumentima pominje u beleškama francuskog putnika Kiklea, koji je prošao kroz Zemun 1658. godine. Kikle je tada zapisao da se u varoši nalaze tri hana, od kojih je najveći bio onaj na današnjoj adresi Vasilija Vasilijevića 10. U vojnom planu Zemuna Nemca Henrika Otendorfa ova kafana ucrtana je i 1663. godine.

Kuća je pod prethodnom zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda i predstavlja jedan od spomenika kulture opštine Zemun, ali je i kao takva vrednost prepuštena zubu vremena.

Zgrada je jednospratna kuća građena od drveta i opeke (bondruka), sa lokalima u prizemlju i stanovima na spratu. Prepokrivena je crepom na četiri vode. Ranije je na mestu crepa bila šindra. U objekat se ulazi na dva nezavisna ulaza za sprat i prizemlje preko terasom natkriljenog terma. Okrenutu prema ulici, zgradu krasi terasa na spratu zgrade sa ogradom od ukrasnih čamovih daščica.

Ispod gostionice „Beli medved” iskopan je lagum sa dva kraka dužine 10 i 14 m koji je sa unutrašnje strane ozidan opekom. Lagum je od strane vlasnika kafane korišćen kao vinski podrum, jer je imao dobru ventilaciju i temperaturu koja pogoduje negovanju i čuvanju vina. U njemu se nekada pored vina hladilo i čuvalo i drugo piće i namirnice, na konstantnoj temperaturi i zimi i leti od 17 stepeni. Zimi su u lagum donosili led sa Dunava i posipali ga slamom da se što duže održi i ne istopi.

Od svog nastanka kafana (nekada han) menjala je države, vlasnike, stanare i goste. Tacniji  podaci o kući datiraju iz 1717. godine kada je u njoj odseo austrijski princ i veliki vojskovođa Eugen Savojski, u vreme bitke za Beograd. Austrija je stupila u drugi rat protiv Osmanlija (1716—1718). Postavljanje prekaljenog i proslavljenog vojskovođe, princa Evgenija Savojskog, za glavnokomandujućeg, bilo je pouzdani znak da car Karlo VI na svom putu do „trijumfalne kapije” nije želeo ništa da prepusti slučaju. Austrijsko zaposedanje Beograda praćeno habzburškim prodorom na istok i jug, međutim, i ovog puta morao je biti prekinut zbog nepovoljnog razvoja događaja na zapadu Evrope. Posredstvom Engleske i Holandije, u Požarevcu je 21. jula 1718. potpisan mirovni ugovor između Austrije, Mletačke republike i Turske. Ovo je bio najpovoljniji mir koji je Austrija ikad sklopila sa Turskom: sem čitavog Banata sa Temišvarom i Malom Vlaškom (Oltenijom), Habzburzima su pripali donji Srem, severna Srbija (do linije Čačak–Stalać–Negotin), Semberija sa Bijeljinom i uzak pojas bosanske Posavine.Tako je zahvaljujući velikom vojskovođi Eugenu Savojskom, najznačajem gostu kafane, od njenog osnivanja, Zemun i kafana „Beli medved” u njemu ući u sastav Austrije.

Naziv „Zartaken” objekat ispod tvrđave na Gardošu dobio je 1740. godine, od kada datira najstariji urbanistički plan Zemuna sa ucrtanih 550 građevina u 13 ulica među kojima je bio i objekata „Zartaken”. Termin „zartaken“ je u to doba verovatno označavao kordonski čardak. U toku XVIII veka prizemlje kuće preuređeno je i prešlo je iz hana u kafanu. Kafana je dobila naziv „Kod medveda“ zbog limenog „cimera“, odnosno oznake ili grba, sa predstavom medveda uspravljenog na zadnje noge. Međutim, vlasnik kafane je vremenom menjao boje ovog cimera, tako da je medved bio crn, siv, zatim i beo, pa je i sam naziv kafane na kraju promenjen u „Beli medved“.

U neobjavljenoj studiji Nikole Ilića „Od hana do hotela” koja se čuva u (još zakatančenom) Zavičajnom muzeju Zemuna, zapisano je „da je krajem XIX veka gostionica „Kod belog medveda” pripadala Naumu Nikoliću, potom Todoru Mariću Gačuli da bi je tridesetih godina XX veka kupio Marko Todorović Čanak.“ U periodu od 1927. do 1948. godine kafanu preuzima Marko Todorović (Marko Medved), sve do 1948. godine, kada je nacionalizovana i prešla u ruke Ugostiteljskog preduzeća „Central” iz Zemuna. Todoroviću je država ostavila stan na spratu kuće, a kafana je sve do početka 60-tih godina XX veka bila omiljeno okupljaliste Zemunaca.

Zavod za zaštitu spomenika kulture je 2021. izradio dva projekta – restauracije fasada kafane „Beli medved” i rekonstrukcije, revitalizacije, sanacije i adaptacije kafane „Beli medved”. Za sada samo je na tome i ostalo.