Zgrada Jadransko-podunavske banke postaje Palata nauke

 

Zgrada na adresi Kralja Milana 11 u Beogradu, podignuta pre skoro jednog veka po projektu nemačkog arhitekte Augusta Rajnfelza, trebalo bi da postane Palata nauke čiji je investitor Zadužbina Miodraga Kostića. Prenamenom celog objekta dobiće se jedinstvena funkcionalna celina sa izložbenim prostorima, naučnim centrima, planetarijumom i restoranom za korisnike. Planetarijum na treem spratu kao namenski sadržaj biće postavljen na adekvatnu čeličnu konstrukciju dok će završna obrada podnih površina biti kaljeno staklo.

 

Urbanistički projekat za rekonstrukciju, sanaciju, adaptaciju i prenamenu objekta postavljen je ovih dana na javni uvid, a može se pogledati najkasnije do 6. novembra 2023. godine na sajtu Grada Beograda. Nosilac izrade urbanističkog projekta je beogradska fima Projektura d.o.o, dok idejno rešenje potpisuje BIRO. VIA, takođe iz Beograda, sa Goranom Vojvodićem, dia, kao odgovornim projektantom.

U vreme izgradnje palate, Jadransko-podunavska banka važila je za najveću banku na teritoriji Kraljevine Jugoslaviji. Nastala je 11. maja 1924. godine spajanjem Jadranske banke nastale 1905. godine u Trstu, a od 1921. godine sa sedištem u Beogradu i Podunavskog trgovačkog akcionarskog društva, takođe iz Beograd. Predsednik banke prilikom osnivanja bio je uspešni bankar i privrednik Vladimir Matijević, koji će na ovom mestu biti do svoje smrti 1929. godine, dok je direktor bio Stevan Karamata. Obojica su bili u upravi Srpske banke, najveće novčane institucije Srba u Austrougarskoj i najvećeg akcionara novoosnovane banke, što je u potonjim godinama dovodilo u pitanje poslovanje Jadransko-podunavske banke, posebno u berzanskim poslovima.

Građena za potrebe Jadransko-podunavske banke, u to vreme vodeće na ovim prostorima, koja je nakon završetka objekta u Kralja Milana 11 svoje sedište premestila iz Ljubljane u Beograd. Objekat je izgrađen u periodu od 1922. do 1924. godine. Planovi za zgradu su stigli iz nemačkog grada Frankfurta na Majni, iz atelja Filipa Holcmana, a potpisao ga je arhitekta Avgust Rajnfels, koji je prilikom izgradnje sarađivao sa arhitektom Ivanom Belićem. Na dekoru Jadransko-podunavske banke učestvovali su istaknuti skulptori Lojze Dolinar, Toma Rosandić i Petar Palavičini.

 Zgrada se prostire na gotovo 1200 kvadratnih metara, na uglu ulica Kralja Milana i Kneza Miloša. Po svojoj strukturi ima suteren i prizemlje, zatim mezanin, 3 sprata i potkrovlje. Dok su donji delovi zgrade bili namejeni za bankarske poslove i smeštaj sefova, kancelarija i šalter sale, spratovi su bili namenjeni za stanove bankarskih službenika i apartmane za klijente banke iz drugih gradova i inostranstva. U novinama iz tog vremena, nalazimo i oglase u kojima se nude u zakup stanovi u ovoj zgradi, kako za stanovanje, tako i za poslovni prostor.

Fasada je osmišljena u postakademističkom stilu, koji je u to vreme još bio dominantan stil u izgradnji poslovnih i zgrada od javnog značanja. Bogato ukrašena fasada obiluje brojnim elementima iz antičke grčke mitologije i arhitekture od jonskih stubova koji nose najviše nivoe zgrade do predstava mitoloških bića u vidu skulptura i medaljona. I tu se posebno vodilo računa. Na vrhu zgrade nalaze se četiri para figura rimskih bogova - Posejdona i njegove žene Amfirite, Posejdona i Apolona, Afrodite i Hermesa, te Apolone i Tihe, boginje sreće i blagostanja. U narednom redu se nalaze prikazi Hermesa i drugih mitskih pratilaca bogova, istovremeno nudeći simbol sreće i blagostanja, kao i božanske zaštite putnika na trgovačkim putevima kojima su se obavljali poslovi Jadransko-podunavske banka.Kamene predstave sa likom Apolona, Afrodite, Tihe, Apolona, a posebno Heremesa i Posjedona, prisutne su i na nižim nivoima zgrade, kako kroz skulpture celog tela, tako i kroz ukrasne u vidu glava božanstava ili mitskih personifikacija u vidu bika, delfina, riba, morskih konjica, nimfi, sirena, kao i njihovih pratilaca. Pored ovih antičkih simbola, nalaze se i niz medaljona sa prikazom raznih delatnosti - ratarstva, pomorstva, industrije, rudarstva, oblasti u kojima je poslovala banka.

Dok je fasada rađena u klasičnom stilu, u unutrašnji je zastupljen tada moderni art deko u vidu bogatih ukrasa i stepeništa od kovanog gvožđa sa floralnim elementima, mermeru, raznobrojnim vitražima i brojnim umetničkim delima na zidovima. Centralna prostorija (salter sala) u prizemlju sa fontanom Afrodite pokrivena je staklenom tavanicom na 12 stubova sa veličanstvenim vitražom. Na njoj je doaran Apolon simbol Sunca, plodnosti, lepote, umetnosti i bogatstva. Kupola je bila opremljena i posebnim sistemom vodenog rashlađivanja koji je bio u funkciji sve do devedesetih godina XX. veka.