Čas
istorije: Gasni kamion u Beogradu, pre 75 godina
Dr Milovan Pisari
Četvrtak 13. april 2017, 17h
Kulturni centar Rex, Jevrejska 16
Ideja
o masovnom ubijanju zatočenika putem upotrebe specijalnog gasnog kamiona
nastala je kao birokratski odgovor na zahtev nacističkih vlasti koje su 1939.
godine, prema programu "E-4", poznatijem i kao eutanazija ili program T-4,
naredile likvidaciju mentalno i neizlečivo bolesnih pacijenata u Trećem rajhu.
Po raspoloživim podacima, u periodu od septembra 1939 do avgusta 1941. godine,
kad je program obustavljen, ubijeno je oko 70.000 ljudi. Nemačko medicinsko
osoblje će, međutim, nastaviti sa primenjivanjem programa E-4 i tokom narednih
godina.
Načini
ubijanja razvijeni tokom tog perioda biće kasnije korišćeni i nad Sovjetskim i
Poljskim zarobljenicima, na Jevrejima i Romima širom okupirane Evrope.
Najpoznatiji je gasni kamion, poznatiji u Srbiji i kao dušegupka, koji će od
marta do maja 1942. progutati živote Jevrejskih zatočenika u Jevrejskoj bolnici
i u logoru na Sajmištu u Beogradu, mahom žene i decu.
Ideja
o upotrebi gasnog kamiona nastala je u okviru rasprava unutar grupe oficira,
naučnika i lekara koji su vodili program E-4. Početkom 1940. godine grupa od
oko 20 ljudi zatočenih u logoru u Brandenburgu, zaključana je u jednoj sobi
takozvanog Centra za eutanaziju. Kroz rupu u zidu puštena je cev spojena sa
izduvnim sistemom vozila parkiranog sa druge strane zida, na otvorenom.
Zatočenici su na taj način ubijeni ugljen-monoksidom. Taj način ubijanja će
biti korišćen u još pet sličnih Centara za eutanaziju.
Krajem
1941. i početkom 1942. godine, nacisti će ubijanje ugljen-monoksidom
primenjivati mnogo intenzivnije. Jevrejski i Romski zatočenici logora Helmno u
Poljskoj, većinom deportovani iz geta u Lođu, ukrcavani su u specijalan kamion
sa objašnjenjem da će biti prebačeni u drugi logor. U
zatvoreni deo kamiona, hermetički zaključan, kroz cev spojenu sa auspuhom
pušten je ugljen-monoksid. Zatočenici su ubijani na putu za masovne grobnice.
Upotreba
gasnog-kamiona je u tom trenutku bila najefikasnija opcija koju su lokalne
nacističke vlasti koristile za brzo, tehnički-racionalno istrebljenje ljudi.
Dva
meseca kasnije još jedan gasni kamion će istu funkciju obavljati u okupiranom
Beogradu. Krajem marta 1942. godine, veliki kamion marke Saurer, sa hermetički
zatvorenom kabinom, parkirao se ispred ulaza u Jevrejsku bolnicu, danas zgrada
Defektološkog fakulteta. Grupa bolesnika je ukrcana. Kamion je krenuo ka
Jajincima, gde su žrtve iskrcane i bačene u masovnu grobnicu. Na isti način
biće ubijeni, u svakodnevnim transportima - osim vikenda, svi ostali bolesnici,
svi lekari i medicinsko osoblje, svi zatočenici logora na Sajmištu, mahom žene
i deca. Do sredine maja 1942. godine dušegupka će progutati živote oko 7.000
ljudi.
Nakon Časa istorije, u Rexu će se održati seminar na temu Kapaciteti i
koncepti sećanja na žrtve Drugog svetskog rata.
O aktuelnim fenomenima i problemima sećanja na žrtve drugog svetskog rata, zapaženim u
različitim društvenim kontekstima, diskutovaćemo sa istoričarima i istoričarkama, aktivistkinjama, aktivistima, umetnicama i
specijalistima raznih vokacija i usmerenja, koji su se sa opisanim
problemima kontinuirano susretali i nosili: Milicom Mihailović,
dr Milovanom Pisarijem, Karoljom Kovačem, Noom Treister i dr Danijelom
Majstorović (BiH) uz komentare
Gorana Zorića (Kvart, Prijedor), Tanje Marković (projekat
Škola antifašizma), kao i antropologa Danila Trbojevića.
Нема коментара:
Постави коментар