Crkva Svetog Ante Padovskog na Crvenom krstu

Crkva Svetog Ante Padovanskog koja se nalazi na Crvenom krstu građena je od crvene cigle. U crkvi bogosluže franjevci bosanske provincije. Franjevci se na ovim prostorima pominju još u XV veku. Na poziv beogradsko-smederevskog nadbiskupa Rafaela Rodića, u Beograd su ponovo došli 1926. godine i kupili zemljište između Bregalničke i Pop Stojanove ulice. Crkvene knjige vode se od 20. februara 1921, kada je obavljeno prvo krštenje.

Ante Padovanski je bio sledbenik  Svetog Franje Asiškog, poreklom je iz Lisabona, gde je živeo krajem XII i u prvoj polovini XIII veka. Počiva u italijanskom gradu Padovi.

Izgradnja crkve je otpočela 1929. godine po nacrtima poznatog slovenačkog arhitekte Josipa Plečnik (1872–1957), učenika čuvenog bečkog arhitekte Ota Vagnera. Ceo koncept građevine poveren je samom arhitekti. Plečnik je napravio plan crkve bez novčane nadokande, a sve do svoje smrti je pratio i podsticao njenu izgradnju. Nakon Plečnikove smrti 1957. godine, uputstva za dalju gradnju preuzeo je njegov učenik arhitekta Valentinčič. Toranj-zvonik, visok 52 metra dograđen je 1962. godine. Na vrhu je postavljen 3,70 m visok krst, izrađen od belog čelika. Zvonik je blago nagnut, tako da predstavlja svojevrsnu malu atrakciju. Do vrha tornja vodi više od 220 stepenika. Nove orgulje nabavljene su 1966. godine. Godine 2010. uvršćena je u spomenike kulture.

 

Nova crkvа opočela je sa službama 8. decembra 1933. godine. Vernika je 1935. bilo oko 6500, a danas ih je oko 400. Ova monumentalna kružna građevina (rotonda), impresivna po dimenzijama i formi, centralnim planom osnove i bojom, odnosno materijalizacijom – oblogom od opeke – predstavlja povratak na antičke uzore, početke hrišćanstva, na obrasce ranohrišćanske i ranovizantijske sakralne arhitekture, posebno na primere u Rimu, Carigradu, Solunu i Raveni (Panteon u Rimu, ranohrišćanske krstionice ili baptisterijumi, crkva San Vitale u Raveni, crkva Sergija i Vakha u Carigradu, crkva Svetog Georgija u Solunu), kao i na kasnije srednjovekovne, renesansne i barokne crkve centralnog tipa.

Građevina osnovnog oblika rotonde, sa apsidom na istoku, tremom na zapadu i cilindričnim zvonikom sa jugoistočne strane, nije izvedena prema početnom, već prema drugom, nešto izmenjenom projektu arhitekte Plečnika. U oblik osnove – uz veliku kružnu formu prislonjen je manji krug – uneto je i simbolično iščitavanje i povezivanje sa ikonografskim predstavljanjem patrona hrama koji drži malog Hrista. 

Trem sa drvenom nadstrešnicom nose po tri para vitkih stubova, kao i stubaca kvadratnog preseka. Stubovi se nastavljaju i u predvorju (narteksu), flankiranom manjim pravougaonim kapelama. Glavni prostor je kružni i cilindričan, prečnika 25 i visine 17,5 metara, sa bočnim konhama odnosno potkovičastim kapelama u debljini zidova rotonde, koje su namenjene posebnim manjim oltarima i ispovedaonici. Raspoređene su po tri konhe sa severne i južne strane, dok je nasuprot ulaza, u apsidi, glavni oltar tj. duboki prezviterijum, pod kojim je kripta. Oblik rotonde je naglašen i posebno postavljenim podnim pločama od mermera različite boje. 

Zbog velike visine crkve formirane su tri galerije. Nad ulazom je prva manja galerija sa orguljama, druga potkovičasta prostire se do oltara, dok je gornja galerija ophodna (deambulatorijum), proteže se celim obimom rotonde i omogućava najveći prodor prirodnog svetla. ispod prve galerije postavljen je mali drveni kip Svetog Ante, namenjenog za nošenje pri procesijama. Visok je 133santimetra i delo je Bože Pengova.

Ravna tavanica obložena je drvenim gredama, s obzirom na to da se od prvobitne ideje kupole odustalo, radi usaglašavanja sa konceptom jednostavnosti i približavanja arhitekturi karakterističnoj za ovaj katolički red. Iznad ulaza je veći okulus u nivou prve galerije. Posebna pažnja posvećena je izradi detalja na kapitelima trema i ulaznog vestibila, kao i na kovinama prozora, koje karakteriše raznovrsnost originalnih motiva, inspirisanih duhom ranog hrišćanstva.

Ovalnog oblika sa još sedam polukuržnih niša unutar same crkve, od kojih svaka uzgleda kao da je umetničko delo za sebe, odaje poseban prijatan osećaj unutar zdanja. Gde god da pogled padne, može se videti nešto nesvakidašnje i umetnički lepo. Unutra su postavljene posebno izvajane skulpture od kojih svaka ima različitio značenje i priču koju sa sobom povlači. Iznad šupljine svetilišta nalazi se povijena betonska greda nad kojom stoji veliko raspeće.

Tamnu boju nepokrivenih fasadnih opeka, od kojih je izgrađen zid, prilično taman mramorni pod i drveni strop, osvetljava svetlost koja u unutrašnjost crkve ulazi kroz venac prozora postavljenih oko cele crkve.

Veliki ili glavni oltar rađen je od blistavog crnog mermera, mestimično prošaranog belim prugama. Zamišljen je u dva dominantna pravca: vodoravni smer naglašavaju stepenice i oltarski sto, a uspravni – euharistijska kućica u više nivoa. Pri dnu kućice nalazi se raskošno obrađeni tabernakul, zatim prostor za izlaganje Presvetog, a iznad njega zatvorena nadogradnja koju završava krov u obliku piramide. Posle Drugog vatikanskog sabora, ispred oltarskih stepenica stavljen je drugi oltar, da bi se omogućilo slavljenje mise na novi način.

Kip Svetog Antuna, smešten na zidu iznad glavnog oltara, delo je vajara Ivana Meštrovića. Izrađen je od bronze i visok 2,75 metara. Postavljen je 1955. godine.

Kip serafskog Srca Isusova smešten na pobočnom oltaru izradio je 1935. po Plečnikovom nacrtu ljubljanski umetnik Boža Pengov od lipovog drveta.

U Gospin oltar postavljen je Bogorodičinn kip koji je po Plečnikovim nacrtima uradio takođe Boža Pengov. Kip je smešten tako da stoji u gotovo istoj ravni s posmatračem. Gospa je veoma neobična po svom istočnjačkom liku kao i po obradi nekih ikonografskih elemenata (npr. zmije). Bogorodica na grudima ima medaljon sa simbolima Svetog Duha. Zmija kao simbol đavola koji je otkazao poslušnost bogu i "iskvario" Evu, nalazi se u ovom obliku pored Bogorodice koja je Evu "iskupila", a svetiljka u ustima šalje poruku ovom zlu – "Ima da služiš!"